“Lúc nào cũng suy nghĩ để lưu giữ truyền dạy lời Then, phong tục tập quán đặc sắc của người Tày cho thế hệ sau để không bị mai một”. Đó là những tâm sự từ đáy lòng của nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Trự, thôn Chang, xã Phương Độ.
Sinh ra là người con của đồng bào Tày, những làn điệu Then đã ngấm vào máu thịt của ông từ khi nào không biết. Lời Then, điệu Then đã nuôi dưỡng tâm hồn ông từ khi còn là đứa trẻ đến nay trên 70 tuổi lời Then, điệu Then đó vẫn luôn ngân vang hàng ngày trong tâm trí của người nghệ nhân dân gian này. Lớp truyền dạy các điệu hát Then được ông mở từ năm 2019, đến nay thu hút được nhiều thế hệ trong xã Phương Độ đến học. Ông cho biết, lúc mới mở lớp học hát Then chỉ có trên 10 người, chủ yếu là những người cao tuổi yêu thích về Then. Nhưng, đến nay lớp học hát Then đã có gần 70 người tham gia. Bà Nguyễn Thị Dưng, thôn Chang, là một trong những đến học lớp hát Then đầu tiên cho biết: Nghệ nhân Trự là người có uy tín, tận tâm và am hiểu về văn hóa, bản sắc dân tộc Tày. Đặc biệt là các làn điệu hát Then và Then cổ. Vì vậy, nghệ nhân Trự truyền đạt rất dễ hiểu. Qua theo học lớp này bà Dưng đã biết được các vẫn điệu, nốt nhạc, biết đánh đàn tình thành thục và biết thêm nhiều bài Then cổ.
Nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Trự hướng dẫn các em học sinh
Để lưu giữ được những lời Then cho thế hệ sau đó là trăn trở lớn nhất của ông. Bởi, những người yêu Then, biết Then, am hiểu về Then không còn nhiều và đều đã cao tuổi. Vì vậy, ông đã đề xuất với xã đưa những lời Then để truyền dạy cho các cháu học sinh. Nhờ vậy, lớp học hát Then đã có nhiều em học sinh tham gia. Trần Hương Trà My là một trong những bạn đầu tiên tham gia lớp học hát Then. My chia sẻ lúc đầu cảm thấy khó, nhưng qua những lời giảng, hướng dẫn của nghệ nhân Trự và mọi người giờ em đã biết đánh đàn Tính, hát được một số bài Then. Còn đối với em Nguyễn Thị Nhưỡng, học sinh lớp 7B, Trường THCS Phương Độ, cho biết qua những lời Then của nghệ nhân Trự dạy em đã biết thêm được nhiều lời Then và cảm thấy yêu và tự hào về bản sắc văn hóa của dân tộc Tày. Cô giáo Phạm Thị Hường, giáo viên Trường THCS Phương Độ, chia sẻ nghệ nhân Trự là một người am hiểu và truyền thống, bản sắc và có trách nhiệm nên ông đã truyền dạy bằng cả sự tâm huyết, nhiệt tình đối với các bạn trẻ, học sinh và bà con nơi đây về những câu hát Then. Từ đó, đã truyền cảm hứng cho các em học sinh đến học và tiếp tục hướng dẫn cho thêm nhiều bạn học sinh ở trường.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Trự truyền dạy lời Then cổ cho các em học sinh
Then là món ăn tinh thần không thể thiếu trong sinh hoạt văn hóa của người Tày. Ông Trự cho biết Then được chia thành 2 loại chính là: Hát Then về văn hóa và hát Then về tâm linh, hay còn gọi là Then cổ. Then cổ chủ yếu được phục vụ trong những dịp đầu năm, trong các lễ hội như cầu mùa, cầu quốc thái dân an, lễ mừng thọ, thượng thọ và một số ghi thức tâm linh khác. Còn đối với Then về văn hóa chủ yếu để phục vụ các chương trình văn để đã được cách tân để dễ nhớ, dễ học. Trong thời gian tới ông sẽ tiếp tục mở các lớp dạy Then, đàn tính tại 6 thôn vùng thấp của xã Phương Độ, với mong muốn là lớn nhất là người Tày thì phải biết về bản sắc người Tày.
Một số thành viên của lớp học hát Then
Lời Then là món ăn tinh thần truyền đời của đồng bào dân tộc Tày. Để món ăn tinh thần này được lưu giữ cho thế hệ sau thì cần nhiều hơn nữa những nghệ nhân tâm huyết, am hiểu về lời Then như nghệ nhân Nguyễn Văn Trự. Đối với người dân Phương Độ, nghệ nhân Nguyễn Văn Trự là người giữ hồn – sắc của đồng bào Tày nơi đây./.